Çocuklarda Adım Adım Tuvalet Eğitimi

Erken çocukluk döneminin önemli konularından olan tuvalet becerisi, çocuğun kendi bağımsızlığını kazanma yolculuğundaki önemli adımlardan biridir. Tuvalet alışkanlığının öğrenilmesi, çocuk için doğal gelişiminin bir parçasıdır. 

Tuvalet kullanmayı öğrenmek, çocuğun kendi yaşamındaki kontrolü için önemli bir adım olmasının yanı sıra çocuğun günlük yaşam aktivitelerini bağımsız olarak yönetmesine de izin verir. Çocuğun tuvalet becerisi ayrıca kendi vücut kontrolünü sağlaması, sosyal açıdan kabul görmesi, okula kabulü, anne babanın maddi ve manevi olarak yükünün hafifletilmesi açısından da önemlidir.

Tuvalet eğitimi nasıl verilir?

Tuvalet eğitimi her çocuk için farklılık gösteren bir süreçtir. Bu süreci, çocuğunuzda olduğu gibi sizin için de yeni bir dönemin başlangıcı olarak görebilirsiniz. Sabırlı ve hoşgörülü olmanızı gerektiren bu dönemi, sistemli ve tutarlı bir yaklaşım sonucunda başarıya ulaşarak tamamlayabilirsiniz.

Tuvalet eğitimi, çocuğun bir başkasının yardımına ve hatırlatmasına gerek kalmadan, kendi başına yapabileceği bir beceri kazanmasıdır. İşte bu dönemde tuvalet eğitimini, çocuğunuza pozitif bir yaklaşımla vermeniz çok önemlidir. Eğitim sırasında çıkabilecek sorunlara fazla odaklanmadan, endişeli ve sabırsız davranışlardan uzak şekilde eğitime başlamanız ve bu süreci bu şekilde yönetmeniz gerekir.  Sabırlı olmak ve öfkelenmeden tuvalet eğitimine devam etmek çocuğunuzun da motivasyonunu artıracaktır.

Çocuklarda tuvalet eğitimi nasıl olmalıdır?

Çocuğunuzla tuvalet eğitimi sırasında daima destekleyici ve pozitif cümleler kurmaya dikkat etmelisiniz. Tuvaletini oturağa yaptığında da çocuğunuza kendisiyle gurur duyacağı sözler söyleyerek teşvik edici olabilirsiniz. Onu kutlarken hem içten ve coşkulu olmaya hem de sonrasında çocuğunuzu ödüllendirmeye de özen göstermelisiniz.

Tuvalet alışkanlığının verilmeye başlandığı ilk günlerde çocuğunuz zaman zaman tuvaletini altına kaçırabilir. Bu aslında eğitime yeni başlayan pek çok çocukta görülür ve de normaldir. Böyle bir durumda çocuğunuza kesinlikte incitici sözler söylenmemeli, cezalandırılmamalı veya korkutmamalısınız. Çocuğunuzu tuvalet eğitiminden soğutmamak ve korku geliştirmesini önlemek için altına kaçırdığında sakin kalmanız çok önemlidir.

Tuvalet eğitimi sırasında daha başka sıkıntılar da yaşayabilirsiniz. Çocuğunuz eğitimi tümüyle reddedebilir, hiç ilgilenmeyebilir ya da sürece hemen uyum sağlayamayabilir. Eğer aşırı tepkiler veriyor ve tuvaletini yapmayı kesinlikle reddediyorsa eğitim sürecine çocuğunuz hazır olana kadar ara verebilirsiniz. Hayal kırıklığına uğrayarak ısrarcı davranmanız, çocuğa kızarak bunu ona hissettirmeniz eğitim sürecine zarar verebilir. Sakin kalarak bir süre sonra eğitime başlamayı yine deneyebilirsiniz. Unutmayın ki biraz zaman alsa da çocuğunuz bezden bağımsız günlere eninde sonunda kavuşacaktır.

Çocuklarda tuvalet eğitimi ne zaman başlar?

Tuvalet eğitimi alışkanlığı, çocuğun belirli bir olgunluğa kavuşması sonucu oluşur. Yeterli zihinsel ve bedensel gelişim olmadan, çocuğun bu alışkanlığı kazanması beklenmemelidir. Bu yüzden de öncelikle çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olup olmadığına karar verilmesi gerekir. Zamanından önce tuvalet eğitimi vermeye çalışmak çocuğun zorlanmasına ve sıkılmasına neden olup, psikolojisini olumsuz etkileyebilir. Tuvalet eğitimini çocuğunuzu ve sizi zorlayan, yoran bir sürece dönüştürmemeye özen göstermelisiniz.

Tuvalet eğitimi için çocuğunuz, idrar yollarındaki kasları kontrol edebiliyor olmalıdır. Bu dönem genellikle 18-24 ayları arasındadır. Ayrıca çocuklar 18-24 ayları arasında zihinsel olarak söyleneni ve isteneni daha iyi anlayabileceği bir dönemdedir. Tabii ki bu dönem her çocuk için aynı olmayabilir. Çocukların farklı özelliklere sahip olduğunu unutmamalısınız.

Tuvalet eğitimini vermeye başlayacağınız dönemde, çocuğunuzun idrar yoluyla ilgili bir rahatsızlığı, bedensel engeli olup olmadığını da göz önünde bulundurmalısınız. Çocuğunuzun ve sizin hazır olduğunuz, stres faktörlerinin yoğun olmadığı bir dönemde tuvalet eğitimine başlamak, zamanlama açısından da oldukça önemlidir.  

Çocuklarda tuvalet eğitimi nasıl başlamalı?

Her çocuk gelişim basamaklarını kendi özelliklerine göre yaşar. Çocuklarda bedensel, zihinsel, psikomotor, dil, sosyal, duygusal gelişim dönemlerinde yaşananlar, çevre şartlarına ve kalıtımsal özelliklere göre farklılık gösterebilir. Çocuklarda tuvalet eğitimine başlamak için her şeyden önce çocuğun bu eğitime fiziken ve ruhen hazır olması gerekir. Başarıyı artırmak ve çatışmaları önlemek için çocuğun tuvalet eğitimine fiziksel, duygusal ve psikolojik açıdan hazır olup olmadığı değerlendirilmelidir. Siz de çocuğunuzun tuvalet eğitimine ne kadar hazır olduğunu şu fiziksel, davranışsal ve bilişsel işaretleri değerlendirerek anlayabilirsiniz;

Fiziksel işaretler

• Günde bir kere yeteri kadar idrar yapabilmesi
• Düzenli bağırsak hareketlerinin olması
• Dengeli yürüyebilmesi ve hatta koşması
• Kısa süreli uykularında veya en az iki saat altının kuru kalması

Çocuğunuzun bu özelliklere sahip olması mesane kaslarının idrarı tutabilecek oranda geliştiğini göstermektedir.

Davranışsal işaretler

• Büyük tuvaletinin geldiğini haber vermesi buna dair fiziksel işaret vermesi (örneğin bunu size söylemesi, aşağı doğru çömelmesi gibi)
• Islak ve kirli bezi giymekten hoşlanmaması
• 2-5 dakika arası sessizce oturabilmesi
• Kıyafetlerini kendisinin çıkarıp giyebilmesi
• Bağımsız olma isteği
• Gelişimiyle övünmesi veya gurur duyması (Ben artık çocuk değilim büyüdüm ve kendi tuvaletimi kendim yapabilirim gibi)
• Tuvaleti kullanmak için direnç göstermemesi.

Bilişsel işaretler

• Tuvaleti geldiği zaman tuvalete gitmesi veya tuvaleti gelmeden önce size söylemesi gerektiğini bilmesi, hatta tuvalete gidene kadar tuvaletini tutması
• Basit yönlendirmeleri kabul etmesi (örneğin, oyuncakları toplamasını istemek gibi)
• Bir şeyleri ait oldukları yere tekrar koyabilmesi
• Tuvalet, çiş ve kaka sözcüklerinin anlamlarını bilmesi

En kolay tuvalet eğitimi nasıl verilir?

Eğer çocuğunuzun fiziksel, davranışsal ve bilişsel işaretleri doğrultusunda tuvalet eğitimine hazır olduğunu düşünüyorsanız aşağıdaki adımları izleyebilirsiniz.

• k iş olarak çocuğunuza onun dikkatini çekecek (renkli, müzikli) bir oturak alın ve incelemesine izin verin.
• Oturağın ona ait olduğunu söyleyin ve ne işe yaradığını anlatın.
• Tuvaleti geldiğinde size söylemesini söyleyin ve onu oturağa yönlendirin.
• Eğer tuvaletini oturağa yaparsa onu yüreklendirmek ve takdir etmek için telefonla babasına, büyükanne ya da babasına haber vermesini isteyin.
• Tuvaletini yaptığında onun da artık büyükler gibi tuvaletini yapabildiğini, artık büyük bir çocuk olduğunu söyleyin.
• İlk zamanlarda oturmak istemiyor ve hırçınlaşıyorsa onunla inatlaşmayın ve bir müddet daha bekleyin.
• Sonraki denemelerinizde de aynı tepkiyi veriyorsa tuvalet eğitimine bir müddet ara verin.
• Tuvaletini oturağa yapmaya alıştığında artık anne babası gibi banyoda tuvaletini yapması gerektiğini anlatın ve oturağını banyoya koyun.
• Tuvalet eğitiminde önce gündüz büyük tuvaletini yapmasını sonra gündüz küçük tuvaletini ve gece tuvaletini öğretin. Gündüz tuvaleti geldiğinde söylüyor ve oturağına oturuyorsa artık geceleri de bezini çıkarabilirsiniz.
• Tuvalet eğitimi boyunca sabırlı ve hoşgörülü olmalısınız. Eğer bu dönemde ona kızar, bağırır ya da bunu bir şekilde belli ederseniz korku yaşayacağı için tüm çabalarınız boşa gidebilir.
• Tüm denemelerinize rağmen 3,5- 4 yaşına gelen çocuğunuz hala tuvalet alışkanlığı kazanmamışsa bir uzmana danışmanızı tavsiye ederiz.

Çocuklara tuvalet eğitimi kaç gün sürer?

Tuvalet eğitimine başlama zamanı her çocuğa göre farklılık gösterdiği gibi tuvalet eğitiminin süresi de her çocuk için farklı olabilir. Bazı çocukların tuvalet becerisini kazanması birkaç hafta, bazılarının ise birkaç ay sürebilir. Bu süre çocuğun bedensel ya da duygusal gelişimine ve eğitime ne kadar hazır olduğuna göre değişebilir.

3 yaş tuvalet eğitimi için geç mi?

Sağlıklı çocukların büyük çoğunluğu 18-24 ay arasında, mesane ve bağırsak kaslarında fiziksel kontrol yeteneğinin kazanılması nedeniyle tuvalet eğitimine başlanmak için hazırdır. 18-36 aylar arasındaki çocuklar, tuvaleti başarılı ve bağımsız bir şekilde kullanabilme becerisini kazanabilirler. 3 yaş toplumsallaşma ve kreşe başlama yaşıdır. Bu nedenle genel beklenti, çocuğun kreşe başlama yaşı olan 3 yaşına kadar tuvalet eğitimini tamamlamış olmasıdır.

Psikolog Eda Gökduman