Bebeklerde İşitme Sorunları Nasıl Anlaşılır?

İşitme duyusu, ses olarak adlandırdığımız mekanik titreşimleri tanıma yeteneğidir. İşitme sağlığı, bebeklerin normal büyüme ve gelişmesinde çevresel uyaranları alma, yorumlama ve uygun tepki verme sürecinde oldukça önemli yer tutar. Dünyaya geldikleri ilk günden itibaren çevresiyle bağlantı kurmasını sağlayan işitme duyusu sayesinde bebekler, sosyal ve bilişsel gelişim evrelerini sağlıklı bir şekilde tamamlayabilirler. Ancak bazı işitme sorunları, bebeklerin bu gelişimlerini olumsuz etkileyebilir.

Bebekler İçin Normal İşitme Aşamaları

Bebeklerde ve çocukların büyüme ve gelişme dönemine göre, işitmenin normal seviyede olduğunu gösteren belirtiler vardır.  Bebekler için normal işitme aşamaları, her altı ayda bir farklılık gösterir. Yenidoğan bebek ile 24 aylık bebek için normal işitme belirtileri farklıdır.

Bebeklerin seslere verdikleri tepkilerle işitme duyusunun geliştiğini anlamak mümkün olabilir. Bebeklerde normal bir işitme duyusunun olduğunu anlamanın çeşitli yolları vardır. Doğumundan itibaren 2 yaşına kadar olan gelişim sürecinde yüksek sese maruz kalan bir bebeğin irkilerek sıçrar gibi hareket yapması ya da gürültülü sesin geldiği yöne doğru gözünü ya da başını çevirmesi beklenir. Hatta doğduğu ilk birkaç ay içinde yüksek şiddetli ses duyduğunda ağlaması bile olağan bir durumdur. İlk 6 ay içinde de seslerin yönünü fark edebilir düzeye gelebilmelidir.

Eğer bebekte ileri derecede işitme kaybı varsa yüksek sese karşı bu refleks ya da tepki oluşmaz. Örneğin bebekler için normal işitme belirtilerinden biri de anne sesine verdiği tepkidir. Annesinin sesini tanıyan bebekler, üç ila altı ay arasındaki ebeveynlerinin özellikle de annesinin sesleriyle sakinleşebilir.

Bebeklerin işitme duyusunun normal olup olmadığını veya işitme değerlendirmesine ihtiyacı olup olmadığını belirlemek için bazı ortak işaretler vardır. Normal işiten bir bebeğin yapabilmesi gerekenler aylarına göre şöyledir;

Doğumdan 3 aylığa kadar

• Kendisiyle konuşulduğunda susar veya gülümser.
• Ani sesler karşısında irkilir veya ağlayabilir.
• Gürültü nedeniyle uykudan uyanır.
• Anne karnındayken duyduğu seslere benzediği için elektrikli süpürge, çamaşır, bulaşık, kurutma ve fön makinesi gibi seslerle rahatlayabilir.

3 ila 6 ay arasında

• İnsan sesi en önemli uyaran haline gelir.
• Gözleriyle sesleri arar.
• Sesin geldiği yöne bakar.
• Sesler çıkarır, çığlıklar atar.
• Çıngırak ve gürültü çıkaran diğer oyuncaklarla keyifle oynar.

6 ila 9 ay arasında

• Bildiği ve tanıdığı seslere veya yüksek seslere doğru başını çevirir.
• Bazı sıkça kullanılan ‘git’, ‘gel’, ‘ver’ gibi tek heceli kelimeleri anlar.
• "Ba-ba", "ma-ma" ve "ga-ga" gibi sesler çıkarır.

9 ila 12 ay arasında

• Adı söylendiğinde tepki vermeye başlar.
• Basit kelimeleri ve sesleri tekrarlar.
• “Ma-ma” veya “da-da”yı doğru şekilde kullanır.
• Şarkı söylemeye veya müziğe tepki verir.
• Sorulduğunda en sevdiği oyuncakları ve nesneleri işaret eder.

12 ila 18 ay arasında

• En sevdiği oyuncakların adlarını bilir.
• Basit kelimeleri ve sesleri taklit etmeye başlar.
• Bazı sözlü komutlara yanıt verir.

18 ila 24 ay arasında

• Tek kelimelerden oluşan küçük bir kelime dağarcığı vardır.
• 'Topu annene ver' gibi basit talimatları anlayabilir.
• Kelime hazinesi geliştikçe işitme duyusunun geliştiği daha iyi anlaşılır.
• Normal ses kalitesine ve normal sözel dil gelişimine sahiptir.

Bebeklerde Yaygın İşitme Sorunları

Bebeklerde işitme sorunları, bir kulakta veya her iki kulakta işitme yeteneğinin bir kısmının veya tamamının kaybedilmesiyle oluşur. Bebekler işitme sorunları ile doğabileceği gibi ilerleyen dönemlerde farklı derecelerde işitme bozuklukları da yaşayabilir.

İşitme sorunları nedeniyle oluşan işitme yetersizliği, hafiften ileri dereceye doğru değişiklik göstermektedir. Çocuklarda normal işitme seviyesi -10-15 dB arasındadır. Derecesine bağlı olarak işitme kaybını sınıflandırmayı sağlayan, işitme kaybı aralıkları (dB HL) vardır. Buna göre;

Çok hafif derecede işitme kaybı 15 – 25 dB,

Hafif derecede işitme kaybı 26 – 40 dB,

Orta derecede işitme kaybı 41 – 55 dB,

İleri derecede işitme kaybı 71 – 90 dB,

Çok ileri derecede işitme kaybı 90 dB’den fazlası olarak kabul edilir.

Bebeklerde dış kulaktan başlayıp iç kulaktaki sinirlere kadar devam eden yolda herhangi bir hasar veya fonksiyon bozukluğu olması durumunda işitme kaybı meydana gelebilir. Çocuklarda işitme sorunlarının nedenleri arasında orta kulak iltihabı, genetik bozukluklar, yüksek sese maruz kalma ve menenjit gibi bazı hastalıklar yer alır. Bebeklerde yaşanan işitme kayıpları dış kulak, iç kulak, orta kulak ya da santral sinir sistemiyle ilgili olabilir. Dış kulak ve orta kulak problemleri tedavi edilebilir işitme kayıpları arasında yer alırken; iç kulak ve santral işitme merkezlerinde olan işitme kayıplarının tedavi edilebilirliği daha zor olabilir.

Bebeklerde yaygın işitme sorunlarının başında şunlar gelir;

İletken işitme kaybı: İletken işitme kaybı, orta kulak ve kulak kanalındaki ses yolu tıkalı olduğunda ortaya çıkar. Bu tür işitme kaybı, geçici bir sorun olabileceği gibi doğumda mevcut olan bir durumdan da kaynaklanabilir.

Sensorinöral işitme kaybı: İç kulakta ya da sesleri beyne ileten işitme sinirinde gelişen sorunlar nedeniyle görülen işitme kaybıdır. Oluşmasının nedenleri arasında; genetik faktörler, hamilelik veya doğum sırasında meydana gelen komplikasyonlar, enfeksiyonlar, yüksek ses seviyelerine maruz kalma, bazı ilaçlar veya toksinlere maruz kalma gibi çeşitli durumlar vardır.

Karışık işitme kaybı: Bazen bebeklerde hem dış veya orta kulağı hem de iç kulağı etkileyen faktörlerin bir kombinasyonu olarak karışık tip işitme kaybı ortaya çıkabilir. Hem iletim tipi işitme kaybı hem de sensörinöral işitme kaybı olduğunda meydana gelir.

İşitsel nöropati spektrum bozukluğu: Sesin kulak iç tüylü hücrelerinden beyne nasıl gönderildiğini etkileyen bir işitme bozukluğu spektrumudur. Kulakta işitsel beyin sapı cevabının anormal elde edildiği ya da hiç elde edilmediği fakat otoakustik emisyonun gözlendiği durumdur.

İşitsel işlemleme bozukluğu: İşitsel işlemleme bozukluğu, seslerin iç kulaktan başlayıp beynin işitsel bölgelerine kadar olan sinir yollarında işlemlenmesinde oluşan işlev bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip çocukların işitme hassasiyeti normal olmasına rağmen duyduklarını işlemekte veya seçmekte zorluk çekerler.

Bebeklerde İşitme Sorunlarının Yaygın Nedenleri

Bebeklerde işitme sorunlarının birçok olası nedeni vardır. Bunların bir kısmı konjenital yani doğuştandır ve doğumda mevcuttur, bazıları ise edinilmiştir yani işitme kaybı doğumdan sonra oluşur. Edinilmiş işitme kaybına geç başlangıçlı işitme kaybı da denir.

Bebeklerde işitme kaybının konjenital nedenleri

Bebeklerde konjenital (doğumsal) işitme kayıpları, doğum öncesinde ve doğum esnasında gerçekleşen sebeplerden kaynaklanır. Henüz anne karnında iken işitme kaybı meydana gelmiş olabilir ya da doğum sırasında ve doğumun hemen sonrasında oluşan bazı durumlardan dolayı işitme kaybı oluşabilir. Doğumsal nedenlerle meydana gelen işitme kayıpları yüksek oranda iç kulağı etkileyen ve sensörinöral ve karışık tip işitme kaybı bulguları gösteren kayıplardır.

Bebeklerde konjenital (doğumsal) işitme kayıplarının nedenleri arasında şunlar yer alır;

• Genetik/Kalıtsal
• Hamilelik sırasında geçirilen bazı hastalıklar
• Hamilelik sırasında kullanılan bazı ilaçlar
• Hamilelik sırasında ototoksisite
• Hamilelik sırasında toksemi
• Gebelikte anne adayının alkol veya uyuşturucu kullanımı
• İç kulak gelişim bozuklukları
• Kromozom bozukluğuna bağlı sendromlar (Down, Turner)
• Ototoksik ilaç kullanımı (Antibiyotikler, diüretikler)
• Beyne oksijenin az gitmesi veya hiç gitmemesi (Anoksi ve hipoksi)
• Hiperbilirubinemi (sarılık)
• Prematüre doğum
• Düşük doğum ağırlığı
• Dış kulak, kulak kanalı veya orta kulakta malformasyon
• Doğum esnasındaki bazı komplikasyonlar
• Doğum sırasında oluşabilen enfeksiyonlar
• Gebelikteki fizyolojik gelişim geriliği
• Doğuştan olan beyin ve sinir sistemi rahatsızlıkları

Bebeklerde edinilmiş işitme kayıpları nedenleri

Yenidoğan döneminden sonra ortaya çıkan yani doğum öncesi ile sırasındaki nedenlere bağlı olmayıp sonrasındaki nedenlere bağlı olarak görülen işitme kayıplarıdır. Gebelik süreci ve doğum sırası veya sonrasında herhangi bir işitme kaybı olmayan bebeklerde daha sonradan ortaya çıkan işitme kayıplarını kapsar. 

Bebeklerde edinilmiş işitme kayıpları nedenlerinin başında şunlar gelir;

• Menenjit, kabakulak ve kızamık gibi hastalıklar
• Yeterli tedavi edilemeyen orta kulak enfeksiyonları
• Kulak zarının delinmesi ya da tamamen harabiyeti
• Ani ya da uzun süreli aşırı gürültülere maruz kalmak
• Kulak ya da beyin bölgesini etkileyen travmalar (Kaza, darbe, temporal kemik kırıkları, ani basınç değişiklikleri vb.)
• Ototoksisite etkisi oluşturacak bazı ilaçların kullanımı
• Dış ve orta kulakta oluşabilecek problemler
• Kulak fonksiyonları için zararlı (ototoksik) ilaç kullanımı

Bebeklerde İşitme Sorunları Nasıl Tespit Edilir?

Sağlıklı bir işitme sistemlerinin olması, bebeklerin yeni beceriler kazanması, oynaması, etkileşim kurması, öğrenmesinde büyük etkiye sahiptir. Çocuklarda yaşamın ilk üç ya da dört yılı içinde konuşma ve dil gelişiminin büyük kısmı tamamlanır. Bu yıllarda var olan bir işitme sorunu, bebeğin konuşma ve dil gelişiminin yanı sıra bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimini de olumsuz etkileyebilir. İşte bebeklerin gelişim evrelerini tam ve sağlıklı bir şekilde tamamlayabilmesi için her şeyden önce işitmesinin iyi olması, işitmelerinin düzenli bir şekilde kontrol edilmesi, varsa işitme bozukluklarının erken fark edilerek tedavisi oldukça önemlidir.

Peki bebeklerde işitme sorunları nasıl tespit edilir? Bebeklerde işitme sorunları, verdiği tepkilerden anlaşılır. Bebeklerdeki işitme sorunlarının ilk belirtileri arasında en başta, dışarıdan gelen seslere karşı tepkisiz olması gelir. Bebek kendisine yöneltilen sözlere veya ses uyarılarına tepki veremiyorsa, seslerin yönünü seçme konusunda problem yaşıyorsa, anne-babasının sesini kolaylıkla algılayamıyorsa ve konuşma konusunda yaşıtlarından geride kaldıysa işitme kaybı belirtileri olduğu söylenebilir.

Bebeklerin aylarına göre işitme sorunu olduğunun belirtileri şöyledir;

İlk 6 ayda;

• Beklenmedik yüksek sesli gürültülere karşı irkilme veya ağlama gibi herhangi bir tepki vermemesi
• Sesleri taklit etmemesi
• Sadece sesle sakinleştirilememesi
• Başını sese doğru çevirmemesi
• Uykusundan yüksek sesli gürültülerle uyanmaması

6 ay ila 12 ay arasında;

• Seslerin nereden geldiğini algılayamaması
• Sorulduğunda tanıdık kişi veya eşyaları gösterememesi
• Konuşma sesi çıkarmaması
• ‘El salla’, ‘elini çırp’ gibi basit komutları dinlemekle anlamaması

12 ay ila 24 ay arasında;

• İlk seslenişte cevap vermemesi
• Sesin nereden geldiğini anlamaması
• Çevreden gelen seslere duyarsız kalması
• Birden fazla sesi ayırt etmekte güçlük çekmesi
• Yaşıtları gibi ses çıkarıp konuşamaması
• Kelimeleri söylerken duraksaması
• Anlama ve iletişim için kelimelerin kullanımında yeterli gelişmeyi göstermemesi

Tüm bunlar, bebeklerde işitme sorunlarının tespit edilmesini oldukça kolaylaştıran belirtilerdir. Bebeklerde işitme sorunlarının tespit edilmesini sağlayan bir diğer uygulama da doğumun yapıldığı sağlık kurumundaki Tarama ABR (Automated-Auditory Brainstem Response / A-ABR) testidir. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından 2008 yılından beri ulusal program haline getirilen Yenidoğan İşitme Taraması Programının amacı, işitme kaybıyla doğan ya da doğum sonrası dönemde işitme kaybı ortaya çıkan bebek ve çocuklarda, konuşma gelişiminin etkilenmeden, psikolojik ve sosyal açıdan sağlıklı bir birey olarak toplumdaki yerini almasını sağlayacak şekilde erkenden saptanması, tedavi ve rehabilitasyonunun sağlanmasıdır.

Tarama ABR testi ile beyin sapı cevapları kaydedilerek işitsel sistem değerlendirilir. İlk işitme taraması doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde bebek hastaneden taburcu olmadan yapılır. Testten geçen bebekler için herhangi bir ek test yapılmazken, kalan bebekler doğumdan 7-15 gün içinde tekrar Tarama ABR ile test edilir.

Yenidoğan bebeklerde işitme kaybını erken teşhis etmek, uygun tedavinin belirlenmesi açısından önem taşır.  Bebeğinizde herhangi bir zamanda işitme sorunu veya kaybı olduğu düşünüyorsanız doktorunuzla mutlaka görüşmelisiniz.  Bebeğinizde işitme sorunları belirtilerinin var olduğundan süpheleniyorsanız kulak muayenesi ve işitme testi yaptırmak doktora başvurabilirsiniz.

Daha fazla bilgi için İlkadımlarım Akademi'de yayınlanan Uzm. Dr. Ümit Arman Eşref'in 'Bebeklerde İşitme, Görme ve Topuk Kanı Taramaları' konulu videosunu da izleyerek bilgi sahibi olabilirsiniz.