Bebeklerde Sorumluluk Duygusu

Bu konuya önce bir hikaye ile başlamak istiyorum: Adamın biri bir gün yolda yürürken kaldırımda kelebek görür. Kelebek kozasından çıkmak için mücadele vermektedir. Adam kelebeğe yardım etmek ister, eğilir, onu yerden alır. Cebinden çakısını çıkarır ve kozanın içerisinden kelebeği kurtarır. Kelebek kanadını bir çırpar, iki çırpar, ondan sonra ölür. Adam bu duruma çok üzülür ve hemen biyolog olan arkadaşını arar ve yaşadığı durumu anlatarak; " Ben kelebeğe yardım etmek istedim ama öldü. Neden oldu bu?" diye sorar. Arkadaşı şöyle cevap verir; " Sen ona yapabileceğin en kötü şeyi yapmışsın. Onun güçlenmesi için kanatlarının güçlenmesi gerekiyordu. Kanatlarının güçlenmesi için de kendisinin o mücadeleyi vermesi gerekiyordu. Sen onu bu mücadeleden yoksun bırakarak güçlenmesine engel oldun." Bizler de hikayede olduğu gibi bebeğimiz için hayatı kolaylaştırmak istiyoruz. Bu çok doğal bir şeydir. Tabii ki anne babalar bebeklerini sever ve onlar için en iyisini isterler. Ama bazen hayatı kolaylaştırmaya çalışırken hayatın onlar için zorlaşmasına neden oluyor olabilirler. Mesela diyelim ki bebek kendi başına koltuğa çıkmaya çalışıyor.

Anne baba "Aman bebeğim yorulmasın, zorlanmasın." diyerek onu alıp koltuğa kendileri yerleştirebiliyor veya oyuncağı halının üzerinde, biraz ötedeki ulaşabileceği mesafedeyken ona ulaşmak için çaba göstermesi gerekirken ebeveynler oyuncağı alıp önüne koyabiliyor. Hayat onun için daha kolay hale geliyor.

Bebeğinize Sorumluluklar Verin

Bebeklere küçüklükten itibaren belirli sorumluluk verilirse uzun vadede hayata daha iyi hazırlanmış olur. Peki ne zaman, ne yapılabilir? Sorumluluk verirken en önemli mesele bebeğin kendi kendine yapabileceği bir şeyi onun adına yapmamaktır. Mesela 2 yaşına geldiğinde bir bebek neleri kendi kendine yapabilir? Çok zor olmayan kıyafetlerini kendi başına çıkarıp giyebilir. Tabii ki ebeveynler de yardımcı olabilir. Ama kendi kendine de bunu yapması teşvik edilebilir. Diş fırçasının üzerine diş macununu koyabilir, dişlerini kendi kendine fırçalayabilir. Kirli sepetine kirli giysilerini kendisi bırakabilir. Masayı kurarken peçeteyi ya da kaşıkları taşıyarak anne babaya yardımcı olabilir. Burada önemli olan bebeğin yaşına göre sorumluluklar vermektir. Eğer çok zor bir sorumluluk verilirse bu da onun motivasyonunu kırabilir. Aynı şekilde çok kolay bir görev de çocuğun motivasyonunu kırabilir.

Aşamalı Olarak Sorumluluk Bilinci Kazandırın

Sorumluluk verirken izlenebilecek kolay bir sıralama vardır. Ebeveyn her ne davranışı öğretmek istiyorsa önce bunu kendileri yapabilir. İkinci adım ise aynı davranışı bebekle birlikte yapmaktır. Mesela masaya peçeteyi götürürken önce bebek ebeveyni izler. İkinci aşamada bebekle birlikte peçete alınıp masaya taşınabilir. Üçüncü aşamada peçete bebeğin eline verilir ve o bütün sorumluluğu üstlenir. Ebeveyn biraz uzaktan bebeği izler, kendi kendine peçeteyi masaya götürür. Dördüncü aşamada da zaten ebeveynin orada bulunmasına gerek olmaz. Çünkü bebek bu sorumluluğu öğrenmiştir ve peçeteyi yemek zamanı masaya taşıyabilir. Bu basit bir örnek olmakla birlikte farklı alanlara da genişletilebilir. Önemli olan aşamalı bir biçimde sorumluluğun ebeveynden bebeğe geçmesidir.

Bebeğinize Zaman Tanıyın

Bütün bu sorumluluk edindirme aşamalarında akılda tutulması gereken bazı püf noktaları vardır. Burada amaç mükemmel olmak değildir. Mükemmel iyinin düşmanıdır. Ebeveynin amacı bebeğin bir işi başından sonuna kendisinin tamamlamasına imkan tanımaktır. Çünkü bu şekilde sorumluluk bilinci gelişir. Sadece sorumluluk bilinci değil aynı zamanda özgüveni de gelişir. Çünkü bebeklerin en çok özgüvenlerini geliştiren şey kendi başlarına bir şey başarma duygusudur. Ebeveynler bu fırsatı bebeklerine verdikleri zaman tabii ki bazı şeyleri dökmek, kırmak gibi hatalar olabilir. Bu hiç önemli değildir. Amaç, bebeğin mükemmel olması değil, hatalar da olsa bunu öğrenmesi ve kendi kendine tamamlayabilmesidir. Bir görev tamamlandığı zaman, "Teşekkür ederim bana yardım ettiğin için." ya da "Bu sorumluluğu üstlenmeden dolayı seninle gurur duyuyorum." gibi ifadelerle bebek takdir edilebilir. Bebeğin yaptığı olumlu davranışın takdir edilmesi o davranışı daha çok içselleştirmesini ve bir dahaki sefere tekrar etmesi sağlanabilir. Bebekler, başlangıçta anne babayla işbirliği yapmak istemeyebilir. Bu doğal bir durumdur. Biraz sabırlı olmak gerekir. Her bebek kendi hızında ilerler. Bebek ne zaman kedisini hazır hissederse o zaman bu işbirliği yapılabilir. Her seferinde bebeği cesaretlendirmek ve olumsuz ifadeler söylemekten kaçınmak uzun vadede davranışların daha kalıcı olmasına yardımcı olur.

Dr. Bahar Eriş