Pozitif Disiplin Nedir?

Bebekler yanlış bir davranışta bulundukları zaman ebeveynleri “Nasıl bu hareketi yapmasına engel olabilirim ya da bebeğimi nasıl durdurabilirim?’ gibi sorular sorabilir. Yanlış bir davranışı sadece durdurmak yerine olumlu davranışlara yöneltecek bir disiplin anlayışını benimsemek, bebeğin ileriki yaşamı için daha faydalı olabilir.

Doğru ile yanlış kavramlarını anlamasına yardımcı olmak, duygularını kontrol etmesini sağlamak ve yanlış hareketleri zaman içerisinde düzeltmek gibi pozitif disiplin yöntemleri uygulanabilir. Çocuk eğitiminde pozitif disiplin  yöntemlerini öğrenmek için size özel yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.

Pozitif disiplin anlayışı nedir?

Yöntem ve tekniklere geçmeden önce aslında ‘Pozitif disiplin anlayışı nedir? ve ‘Pozitif davranış nedir? konularında bilgi edinmeniz faydalı olabilir. Pozitif disiplin, uzmanların tanımına göre, çocukların kendi hareketlerini kontrol edebilmelerine ve problemlerini çözmelerine yardımcı olan bir yönetim tekniğidir. Aynı zamanda pozitif disiplin, çocukların toplumsal kuralları öğrenirken kendileri hakkında iyi şeyler hissetmelerine de olanak sağlar.

Çocuğu disipline etmede en işlevsel yöntem olarak kabul edilen pozitif disiplinde yanlış davranış, çocuğa doğruyu öğretmek için bir fırsat olarak görülür. Çocuğun çözüm üretmesine yardımcı olma üzerine kurulu olan pozitif disiplin, çocuğa bir yandan sınır koyarken bir yandan da özgürlük alanı açar.

Pozitif disiplin şu kriterlerden oluşur;

• Aynı anda hem nazik ve saygılı hem de kararlı ve teşvik edicidir.
• Çocukların aidiyet ve önem duygusu hissetmelerine yardımcı olur.
• Cezanın aksine uzun süre etkilidir.
• Saygı, başkaları için endişe, problem çözme, hesap verebilirlik, katkı, iş birliği gibi iyi bir karakter için sosyal ve yaşam becerileri öğretir.
• Çocukların yeteneklerini keşfetmeye ve kişisel güçlerini yapıcı şekillerde kullanmaya davet eder.

Pozitif davranış nedir?

Pozitif disiplinde uygulanması gereken önemli birkaç unsur bulunur. Çocuklara seçenekler sunma, öğrenme için doğal ve mantıklı sonuçlar kullanma, pozitif yaşam becerileri için gerekli olanları bir araya getirme ve problem çözme becerilerini çocuklara öğretmek bu unsurların başında gelir. Pozitif davranış uygulamaları ile çocuklara seçim hakkı verilmesi, onların sorumluluk alma ve özgürlüklerini artırma duygularını cesaretlendirir.

Ancak bazen ebeveynler pozitif disipline uygun davranmak isterken yanlış yaklaşımlar sergileyebilir. Bunların başında aşırı hoşgörülü olmak gelir. Bazen yetişkinler katı ve cezalandırıcı olmamak için fazla müsamaha gösterebilir. Ancak bu durum çocuğa sınırları istedikleri şekilde esnetebilecekleri mesajını verir.

Bunun yanı sıra bazen yetişkinler kendilerinden ödün vererek çocuğun isteklerini yerine getirmeye adayabilir. Buna alışan çocuk hayatta sınır ve kısıtlılıkla karşılaştığında baş edemez. Ayrıca bazen yetişkinler nazik olmak için çocukların tüm hayal kırıklıklarını önleme görevi üstlenir. Bu da yanlış bir yaklaşımdır. Çünkü hayal kırıklığı yaşamamak çocuğun bu duyguya karşı dayanıklılık geliştirmesini engelleyebilir.

Öz disiplin nasıl oluşturulur?

Uzmanlar ebeveynler ve çocuklar için disiplini; pozitif, etkili ve doğru temeller yaratarak devam edip giden bir öğrenme süreci olarak tanımlıyor. Bu öğrenme sürecinde bir ebeveyn olarak sürekli çocuğunuza yapması ve yapmaması gerekenleri söylediğinizde hem çocuğunuzun öz denetimlerini kazanmasını engellemiş hem de onun gerçek yaşama hazırlanmasını zorlaştırmış olabilirsiniz.

Çocuğunuz davranışlarının sonuçlarını gördüğünde ve alternatif davranışlar önerdiğinizde disipline edilmiş ve aynı zamanda da kendini kontrol etmeyi öğrenmiş olur. Böylece çocuğunuz diğer insanlarla uyumlu ilişkiler kuran, ihtiyaçlarını dengeleyen, kendi hakkında iyi düşünen bağımsız bir birey haline gelebilir. Çocuğunuza olan sevgi, saygı, güven ve hoşgörünüz onun zamanla öz disiplinli bir kişi olmasını sağlarken, yaşama kolay uyum göstermesini ve yaşamdan zevk almasını kolaylaştırır.

Pozitif disiplin yöntemleri nelerdir?

Bir ebeveyn olarak pozitif yaşam için gerekli olan tamamlayıcı unsurları kullanırken, yaptığı seçimden sorumlu olmasını çocuğunuza öğretmelisiniz. Eğer çocuğunuzun problem çözücü bir birey olmasını istiyorsanız, ona öncelikle bir problem ortaya çıktığında sakin kalmasını ve problem üzerinde çözüm odaklı olmasını öğretmelisiniz.

Pozitif disiplin modelleri, çocukla ebeveyn arasında karşılıklı saygıya dayalı ilişkiler geliştirmeyi amaçlar. Pozitif disiplin, ebeveynlere ne cezalandırıcı ne de çok hoşgörülü olmayı; nezaket ve katılığı aynı anda kullanmayı öğretir.

Çocuğunuza yönelik pozitif disiplin uygularken şu yöntemlerden yararlanabilirsiniz;

• Çocuğunuzun yaşına uygun, net kurallar koyun ve bu kuralları tutarlı bir şekilde uygulamaya özen gösterin. İyi niyet veya kıyamamak adı altında hiç kural koymamak çocuğa iyilik yapmak değildir.
• Koyduğunuz sınıra ya da kurala direnen çocuğunuza, onu anladığınızı söyleyin ve ardından neden kural koyduğunuzu çok kısa belirtin.
• Kriz anlarında net ve kararlı olun. Kural koyduğunuz için kendinizi kötü hissetmeyin.
• Çocuğunuza çok seçenekli teklifler yapın.  “Elma mı yemek istersin, armut mu? gibi bir soruyla teklifinize olumlu yaklaşmasını sağlayabilirsiniz.  
• Problemden ziyade çözüme odaklı cümleler kurun. Örneğin “Koşma” demek yerine “Daha yavaş yürüyelim mi?” gibi bir soruyla onu olması gerekene yönlendirin.
• Sonucu değil, çabayı övün. İyi ve başarılı bir şey yaptığı zaman “Çok zekisin”, “Çok güzel olmuş” yerine, onun verdiği emeği vurgulayarak “Gerçekten çok çabaladın” ifadesini kullanın.
• Gerektiğinde, hata yaptığınızda, çocuğunuzdan özür dileyin.
• Çocuğunuzu eleştirmek yerine ondan alternatif bir davranış gelişmesini isteyin.
• Çocuğunuzla akşam bir araya geldiğinizde o gün üzerine konuşun. “Günün nasıl geçti?” gibi açık uçlu sorular sorarak iletişime davet edin, hatta siz de gününüzü ona anlatın.
• Çocuğunuza problemlerini tek başına çözebilmesi için fırsat verin ve problem çözme becerileri kazanmasına destek olun.

Sağlıklı ve etkili disiplin ipuçları

Amerikan Pediatri Akademisi'nin (AAP) " Sağlıklı Çocuklar Yetiştirmek için Etkili Disiplin " başlıklı politika beyanına göre, kötü davranışları cezalandırmak yerine iyi davranışları öğretmek çocuğun gelişimini destekler. Araştırmalar, fiziksel ceza biçimleri ile bağırmanın veya utandırmanın bir çocuğun davranışını düzeltmede etkili olmadığını gösteriyor. Etkisiz olmanın ötesinde, sert fiziksel ve sözlü cezalar çocuğun uzun vadeli fiziksel ve zihinsel sağlığına zarar verebiliyor.

Çocuğunuzun büyüdükçe kabul edilebilir davranışları öğrenmesine yardım ederken şunlar size ipucu olabilir;

Bebekler için;

• Bebekler sizi izleyerek ve örnek alarak öğrenir. Bu yüzden ondan beklediğiniz davranışları önce siz yapın.
• Bebeğinize rehberlik etmek için olumlu bir dil kullanın. Yapmaması değil yapması gerekeni söyleyin.
• Hemen her şeye ‘hayır’ demeyin. ‘Hayır’ kelimesini güvenlik gibi en önemli konulara saklayın.
• İnat ettiği bir konuda dikkatini dağıtmak ya da tehlikeli bir nesneyi oynarken uygun olanla değiştirmek bebeğinizin uyumlu davranışını destekleyebilir.

Yeni yürümeye başlayan çocuklar için;

• Çocuğunuzun beğendiğiniz davranışlarını övün ve vazgeçirmek istediklerinizi görmezden gelin.
• Çocuğunuza vurmak veya ısırmak gibi agresif davranışları kullanmamasını öğretin. Bunu da kendi aile içi iletişiminizdeki sorunları şiddet içermeyen davranışlarla çözerek modelleyin.
• Sınırları uygularken tutarlı olun.
• Kardeşler arasındaki çatışmaları kabul edin, ancak taraf tutmaktan kaçının. Örneğin, bir oyuncak hakkında bir tartışma ortaya çıkarsa, oyuncak kaldırılabilir.

Pozitif disiplin uygulamalarında kullanılabilecek teknikler

Çocuğunuza kendi problemlerini çözmeyi öğrettiğinizde, aynı zamanda ona davranışlarına dikkat etmesi ve kendi kontrollerini pozitif değerlerde geliştirmesi için fırsat vermiş olursunuz. Problem çözme teknikleri yoluyla, çocuğunuz kendi duygularına ve diğerlerinin duygularına değer vermeyi ve ifade etmeyi öğrenebilir. Şiddete başvurmadan problemleri çözümlemeyi de bu şekilde öğrenecektir.

Peki pozitif disiplin uygulamalarında hangi teknikler uygulanır? Bu teknikler hakkında kısaca şu bilgileri edinebilirsiniz;

Aynalama: Bu teknikte amaç, çocuğun ebeveyni tarafından anlaşılmış hissetmesini sağlar. Aynalama tekniğinde çocuğun davranış veya sözle ifade etmeye çalıştıklarını, ebeveynin çocuğunun anlayacağı şekilde kendi kelimeleriyle tekrar söze döker.

Ve kelimenin kullanımı: Çocuğun olamayacak bir talebi varsa, aynalama tekniğinden sonra kullanılabilir.  ‘Ve’ kelimesinin kullanımı tekniğiyle çocuğa duyulduğu ve anlaşıldığı mesajı verilmiş olur. Bu teknikte, olumsuzluk içeren “ama” kelimesi yerine eşlik içeren “ve” kelimesini kullanılır. Örneğin: “Biliyorum arkadaşlarınla daha fazla oynamak istiyorsun ve eve gitme vakti geldi.”

Kısıtlandırılmış seçenekler: Bu teknikte seçenekler azaltılarak çocuğa karşı sınır belirlenirken, bir yandan da onun o olayla ilgili karar verme ve söz hakkı tanınır.  Gündelik yaşamda çocuğu ilgilendiren basit konularda çocuğun söz hakkının olması ona bağımsızlık, sorumluluk ve bireysellik hissi kazandırır. Örneğin: Yıkanmak istemeyen çocuğa karar verme imkanı tanıyarak, “banyoyu yemekten sonra mı yoksa yemekten önce mi yapmak istersin?” seçeneği sunulabilir.

Pozitif disiplin nasıl sağlanır?

Pozitif disiplin sağlanırken çocukla iletişim sırasında birçok teknik ve yaklaşım uygulayabilirsiniz. Sizin davranışınızla çocuğunuzun kendi davranışları arasında bir bütünlük sağlamak oldukça önemlidir. Bunu yaparken ve pozitif disiplin kurallarını uygularken; çocuğunuzun seviyesine inerek konuşmaya, dikkatinizin onun üzerinde olduğunu vurgulamaya ve konuşurken çocuğunuz üzerinde odaklanmaya özen göstermelisiniz.

Siz de çocuğunuza pozitif disiplin ile büyütmek istiyorsanız aşağıdaki şu tavsiyeleri uygulayabilirsiniz;

Bebeğinizi Sorumluluk Almaya Teşvik Edin

Yemekleri yere dökme, oyuncaklarını dağıtıp toplamama gibi alışkanlıklarını değiştirmesi için bebeğinize pozitif disiplin yöntemi ile destek olabilirsiniz. Bebeğiniz oyuncaklarını eliyle kavramaya başladığı dönemden itibaren ona minik sorumluluklar verebilirsiniz. Mesela mama sandalyesi tepsisini silmesi için ıslak bir bez verebilirsiniz. Yapması gerekenleri bir oyun haline getirerek de bebeğinize doğru alışkanlıklar kazandırabilirsiniz. Müziği açıp renkli bir kutu vererek oyuncaklarını bebeğinizle birlikte toplayabilirsiniz. Bebeğinize sorumluluk kazandırmanın yolları ile ilgili detaylı bilgi sahibi olmak için Bebeklerde Sorumluluk Bilinci Nasıl Gelişir?  başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Sık Sık Dışarıya Çıkın

Bebeğinizin sahip olduğu yüksek enerjiyi harcamasına yardım edebilirsiniz. Bu sayede bebeğiniz huzursuzluk hissetmeyecek ve enerjisini kendisine ya da eşyalara zarar verecek şekilde kullanmayacaktır. Gün içerisinde bebeğinizle yürüyüşe çıkın, emeklemeye ya da ilk adımlarını atmaya başladığı zaman onu çimlerin üzerine bırakın. Böylece bebeğiniz su, kum ya da toprak gibi değişik dokularla temas eder; enerjisini yeni keşiflerde bulunmak için harcar. 

Alternatifler Sunun

Bebeğiniz tehlikeli bir şey yaptığı ya da olumsuz bir davranış sergilediği zaman ona sakin bir ses tonu ile “Hayır” deyin. Yapmamasını istediğiniz şeye alternatifler sunun. Örneğin “Hayır, bardağı duvara vurma. Ses çıkarmak istiyorsan kaşık verebilirim.” diyebilirsiniz.

Bebeğiniz atma, vurma gibi davranışları yeni sesler duymak yani keşifte bulunmak ve sizin tepkinizi görmek için yapabilir. Bu gibi durumlarda ona alternatif sunarak yeni şeyler öğrenmesini destekleyebilirsiniz. Sizin tepki vermediğinizi ve bu davranış ile ilgi çekmediğini gördüğü zaman aynı hareketi tekrarlamayabilir.

Duygularını İfade Etmesine İzin Verin

Ebeveyn ile bebek arasında güvenli bağ oluşması bebeklikte pozitif disiplin vermeyi kolaylaştırır. Bebeğiniz, duygularını rahatlıkla ifade edebileceğini ve sizin ona her zaman sevginiz ile destek olacağınızı hissetmelidir. Ağlama ya da kendini yere atma gibi davranışlar gösterdiğinde bebeğinize zaman verin.

Reddetmiyorsa kucağınıza alın ya da yakınında bekleyin. Ağlaması sona erdiği zaman ona sarılın ve henüz konuşamayan bebeğinizin duygularını onun yerine ifade etmeye çalışın. “Uykun var ve kendini huzursuz hissediyorsun, anlıyorum.” gibi ifadeler kullanarak onu anlamaya çalıştığınızı gösterin. Bu davranışlarınız bebeğinizin kendi duygularını kabul etmesine ve yönetmesine yardımcı olabilir. Duygularını kontrol edebildiği zaman da rahatsız edici davranışları yapmamayı ve hissettiklerini başka şekilde ifade etmeyi deneyebilir. 

Bebeğiniz ne kadar küçük olursa olsun ona gösterdiğiniz desteği hissedecek ve ileride yanlış bir davranış gösterdiği zaman onunla konuşmanızı dinleyecektir. Bebeğinizle aranızda güvenli bağ oluşturmanın püf noktalarını öğrenmek için Bebeğiniz ile Aranızdaki Duygusal İlişki başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz. 

Kendinize Zaman Tanıyın

Bebeğinizin ısrarlı davranışları kimi zaman sizi yorabilir. Yorgunluk ise bebeğinizin olumsuz davranışlarına karşı vereceğiniz yanıtın şeklini etkileyebilir. Kızma ya da ses yükseltme gibi davranışlarda bulunmamak için öncelikle kendinizi rahatlatmayı deneyebilirsiniz. Mesela bebeğinizi güvende olabileceği park yatak ya da çitli oyun alanı gibi bir bölgeye bırakın. Kendinize birkaç dakika ayırın ve rahatladıktan sonra tekrar bebeğinizle iletişime geçin.