Bebeklerin doğduktan sonraki ilk birkaç yılda beyin gelişimi çok hızlı olur. Bu gelişimi destekleyen en önemli faktörlerden biri de bebeğin beslenmesidir. Bebeklerin gelişimi için gerekli bileşenlerden birini Omega3 yağ asitlerinden olan DHA yani Dokosa Heksaenoik Asiti oluşturur. Büyüme ile ilişkili çok sayıda hücresel ve fizyolojik süreci etkilediğinden, bebeklerin DHA açısından daha anne karnından başlayarak desteklenmesi, doğduktan sonra da beslenmesinde DHA içerikli besin ve takviyelere yer verilmesi önem taşır.
Bebekler için DHA neden önemlidir?
Uzun zincirli bir yağ asidi olan DHA, Omega 3 yağ asitlerinin alt grubunda yer alır. Beyin fonksiyonlarına katkıda bulunan bir Omega 3 yağ asidi olan DHA, beyin zarı, cilt ve retinanın yapı taşları arasındadır. Bu nedenle hem beynin fiziksel yapısının hem de beyin fonksiyonlarının korunabilmesi için bebeklerin vücudunda yeterli oranda DHA bulunması gerekir.
Peki DHA’nın bebek gelişimindeki önemi nedir? DHA, özellikle, bir bebeğin beyninin ve retinasının büyümesi, olgunlaşması için gereklidir. Anne karnında ve doğum sonrasında bebeğin DHA ile desteklenmesi, bebeklerin büyüme ve gelişimi açısından pek çok fayda sağlayabilir.
DHA’nın bebek gelişimine faydaları nelerdir?
Retina ve sinir dokusunun zarlarında biriken DHA, bebeğin sinir sisteminin düzgün gelişimi için gereklidir. Gelişmekte olan beynin temel yapısı ve işlevleri üzerindeki belirgin etkisi göz önüne alındığında, bebeğin anne karnında ve doğumundan sonraki ilk yıllarında yeterli DHA alabilmesi, çocukluk ve yetişkinlik dönemine yönelik olumlu etkiler yaratabilir. Yapılan araştırmalara göre yeterli DHA seviyesinin bebeklerin bilişsel, sosyal ve fiziksel gelişimini desteklediğini gösterir. Buna göre DHA çocuklarda özellikle;
- Görme ve retina gelişimini,
- Dil ve bilişsel gelişimi,
- Zihinsel ve motor beceri gelişimi,
- Alerjenlere karşı bağışıklık sistemini,
- Dikkat kontrolü ve konsantrasyonu destekler.
DHA, sinir hücrelerinin iletişim yolları olan elektrik sinyalleri göndermesini ve almayı kolaylaştırır. Bu nedenle, bebekte DHA’nın yeterli seviyelerde olması sinir hücrelerinin iletişim kurmasını kolaylaştırır. Yapılan araştırmalar sonucunda, anne karnından itibaren DHA zengini beslenmenin; sürekli odaklama ve dikkat, konsantrasyon, planlama, problem çözme ile sosyal, duygusal ve davranışsal gelişimi destekler. Aynı zamanda DHA, gözün retina tabakasının önemli bir kısmını oluşturur. Bu nedenle yeterli miktarda DHA alımı, bebeklerde görme yetisini destekler. Beynin normal gelişimi kadar gözlerin de sağlıklı olması için DHA’nın bebeğin merkezi sinir sisteminde bulunması önem taşır.
DHA alımı bebeklerde nasıl olur?
Uzmanlar, bebeklerin bu kadar değerli bir yağ asidi olan DHA ile daha anne karnında tanışması gerektiğini belirtiyor. Beynin, özellikle anne karnındaki son üç aylık döneminden 2 yaşına kadar DHA’yı hızla biriktirdiğini açıklayan uzmanlar, bebeklik döneminin DHA’nın alınması için çok önemli bir zaman olduğuna vurgu yapıyor. Peki bebek için daha anne karnından itibaren gerekli olan DHA, bebeğe hangi yollardan ve nasıl geçebiliyor?
Bebeğin anne karnındaki gelişimi için gerekli olan DHA, anneden plesanta aracılığı ile sağlanır. Hamilelikten itibaren annenin DHA kaynakları bebeğe geçer. Doğumdan sonra ise bebekler için en iyi DHA kaynağı, anne sütüdür. Bebeğin doğumdan sonra DHA kaynağı emziren annesi olur. Emzirme döneminde bazı annelerin sütü, bebeğin beslenmesi için yeterli miktarda olmayabilir. Böyle durumlarda doktora danışılmalıdır.
Anne sütü bebeğin sağlıklı gelişimi için 2 yaşına kadar en iyi besinidir. Bunun için ilk 6 ay ve ek besine geçildiğinde bebek 2 yaşına kadar anne sütü ile beslenebilir. Eksikliğinde ya da yokluğunda doktora danışılarak, bebeğin beslenmesi, Omega3 ve balık yağı içeren devam sütleri ile desteklenebilir.
DHA en çok hangi besinde bulunur?
Beyin fonksiyonlarına ve görme yetisinin korunmasına katkıları ile öne çıkan DHA, insan yaşamı için çok önemli bir bileşen olmasına karşın vücutta doğal olarak üretilemez. Bu sebeple de gıdalar aracılığıyla takviye edilerek vücutta depolanması gerekir. Vücut üretemediği için dışarıdan alınması gereken bir yağ asidi olan DHA’nın yüksek miktarda olduğu besinlerin başında balık gelir.
Kutuplara yakın soğuk su ve derin okyanus balıkları, somon balığı, morino balığı, sardalya gibi soğuk su balıkları, DHA açısından zengindir. Alabalık ve uskumru gibi yağlı balıklar da DHA açısından zengin olmasının yanı sıra düşük cıva oranlarına sahiptir. Bu nedenle, hamilelikte ve emzirme döneminde en fazla DHA’yı almak için bu balık türleri seçilebilir.
DHA eksikliğinde ne olur?
Omega 3 yağ asitlerinden DHA başta biliş olmak üzere birçok pozitif psikolojik ve davranışsal işlevleri etkiler. Özellikle sinir dokusu ve retinadaki fosfolipidlerin bir bileşeni olan DHA’nın, beyin fonksiyonlarına etkisi oldukça fazladır. Özellikle insan beyninin evriminde DHA elzem rol alır. Beyindeki Omega 3’lerin yüzde90’ınından fazlasını ve beyin hücre zarlarının yüzde15-20’sini oluşturur, santral sinir sisteminde hücre sağ kalımı ve hücre zarı akışkanlığına katkıda bulunur.
DHA’nın vücutta yetersiz seviyede olması bazı sağlık sıkıntılarını da beraberinde getirebilir. DHA eksikliği, öğrenme güçlükleri ve görme bozukluğu gibi beyin fonksiyonlarındaki değişikliklere neden olabilir. DHA’nın eksikliği beyinde hiperaktivite bozukluğu, dikkat dağınıklığı ve eksikliği, hafıza zayıflığı, unutkanlık, okuma bozuklukları, depresyon ve öfke gibi problemler oluşturabilir. Ayrıca düşük DHA seviyesi, beyindeki seratonin seviyesinin düşmesine de neden olabilir.
Günlük DHA ihtiyacı ne kadardır?
Günlük EPA ve DHA ihtiyacı besinler aracılığıyla ya da takviyeyle vücuda alınabilir. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Beslenme Rehberi (2022) verilerine göre çocukluk ve yetişkinlik dönemlerinde belli bir miktar yağ asidinin günlük olarak vücuda alınması tavsiye edilir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) EFSA bebek ve küçük çocuklarda (6-24 ay arası) DHA alımı için yeterli alım düzeyini 100 mg/ gün olarak belirlemiştir. Buna göre 2-18 yaş arasında EPA+DHA’da önerilen günlük yeterli alım miktarı 250 mg’dır. Bebeğinizin günlük alması gereken DHA ihtiyacı hakkında doktorunuzdan bilgi alabilirsiniz.
Gebelik sırasında yeterli miktarda DHA alınabilmesi için Omega 3 kaynağı olarak haftada 2-3 kez somon, sardalya gibi balıkların tüketilmesi önerilir. Omega-3 yağ asitleri için gebelikte kullanımına yönelik önerilen günlük dozlarla ilgili farklı öneriler mevcuttur. Uluslararası bilimsel topluluklar, gebelik sırasında DHA alımının 200 mg/gün artırılmasını, T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Beslenme Rehberi ise günlük 250 mg EPA+DHA alımını önermektedir. 2022 yılı Türkiye Beslenme Rehberi’nde gebelerde ve emziren annelerde DHA’nın, yeterli miktar olan 250 mg’a ek olarak, 100-200 mg (250 + 100-200mg DHA) daha alınması önerilmektedir. Günlük DHA ihtiyacınız ve ne kadar almanız gerektiğiyle ilgili doktorunuza danışabilirsiniz.
Hamilelikte DHA’nın önemi nedir?
Yapılan araştırmalara göre, anne adayının gebelik döneminde Omega-3 uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerini yeterli miktarda tüketmesi ile anne ve karnındaki bebek sağlığı arasında doğrudan bir ilişki bulunuyor. Gebelik sırasında anneden bebeğe aktif olarak DHA aktarımı olur. Bu durum, anne adayının Omega 3 depolarını ciddi olarak tüketebilir. Özellikle gebeliğin son trimesterinde anne adayının DHA seviyesinde düşme eğilimi görülebilir. Gebeliğin üçüncü trimesterinde, anne karnındaki bebeğin büyümesinde ve yağ dokusu kütlesinde önemli bir artış görülmesi, anneden gelen yağ asitlerine gereksinimi artırır. Bu yüzden bebeğin sinir sistemi ve damar gelişiminin çok yoğun olduğu, gebeliğin son 3 ayında DHA ihtiyacı daha da artar.
Hamileliğin özellikle üçüncü trimesterde anne plazmasından uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinin bebeğe taşınması, bebeğin beyin ve retina gelişimi için kritik öneme sahiptir. Uzmanlar, erken doğumları önlemesi, anne-bebek açısından olumlu sağlık sonuçları oluşturması nedeniyle gebelikte Omega-3 uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinin tüketimini önerir.
Unutmayın ki bebeğiniz Omega 3 ve DHA ile anne karnında tanışacak. Hamilelik döneminde DHA’nın en güçlü kaynağı olan balığı öğünlerinize dahil edebilirsiniz. DHA ihtiyacı tek başına besinlerden yeterince alınamadığı durumlarda DHA takviyesi almak gerekebilir. Bu amaçla balık yağı takviyesine başlanacaksa önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
Emzirme döneminde DHA’nın önemi nedir?
DHA’nın, sadece gebelik değil emzirme döneminde de anne vücudunda yeterli seviyede olması önem taşır. Çünkü anne sütü çeşitli Omega-3 yağ asitlerinden oluşur. Yapılan araştırmalara göre, en yaygın yağ asitlerinden olan DHA’nın ve Omega 3’ün anne sütündeki oranı, bebeğin nörodavranışsal fonksiyonları ve görsel gelişimi üzerinde etkilidir. Bu nedenle emzirme döneminizde Omega-3 alımınız, bebeğinizin ilk iki yılında beyin gelişimini destekler. Anne sütündeki DHA miktarınızın, sizin DHA’lı beslenmenize bağlı olduğunu unutmamalısınız. Uzmanların çoğu, emziren annelerin her gün DHA tüketmesini önerir. Her hafta iki kez balık tüketerek anne sütünüzün DHA seviyesini yükseltebilirsiniz.
Omega 3 yağ asitleri bebeklerin görme ve beyin fonksiyonları, motor ve zekâ gelişimleri, bağışıklık sistemleri ve IQ’ları için önemlidir. Beyin ve vücut fonksiyonlarına etki eden Omega 3’ün faydaları hakkında daha fazla bilgi almak için Omega 3 Desteğinin Önemi ve Balık Yağları başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.