Bebeklerde Uyku (Gece) Terörü Nedir? Neden Olur?

Bebeklerde uyku (gece) terörü, genellikle uykunun derin evresinde ortaya çıkan ani korku, ağlama ve huzursuzluk durumudur. Kabuslardan farklı olarak bebeğin uyanık gibi görünmesine rağmen çoğunlukla olayın farkında olmadığı bu durum, genellikle 1-6 yaş arasındaki çocuklarda daha sık görülür. Gece terörü bebeklerde tıbbi açıdan ciddi bir problem oluşturmasa da, bebeğin bağırıp ağlaması ve zor sakinleşmesi nedeniyle ebeveynler için endişe verici olabilir. Daha çok yorgunluk, düzensiz uyku, stres gibi nedenlerle ortaya çıkan bebeklerde gece terörü, ebeveynlerin farkındalığı ve doğru yaklaşımıyla genellikle kendiliğinden geçer. Bebeklerde gece terörünün belirtileri ile nedenlerini ele alacağımız yazımızı okuyarak, uyku terörünü evde nasıl yönetebileceğiniz ve önlemeye yardımcı olabilecek yöntemlerin neler olduğu hakkında fikir alabilirsiniz.

Bebeklerde Gece (Uyku) Terörü Nedir?

Bebeklerde gece (uyku) terörü, uykunun non-REM uykusu denilen derin evresinde ani huzursuzluk ve panik davranışlarının görüldüğü bir uyku bozukluğudur. Tıbbi olarak parasomnia (uyarılma bozukluğu) sınıfına giren gece terörü bebeklerde nadir olarak görülse de 1 yaş bebeklerde uyku terörünün görülme sıklığı daha fazladır. Yeni yürümeye başlayan bebeklerin yanı sıra uyku terörü 2 yaşın sonundan itibaren de sıkça görülebilir.

Bebeklerde gece terörünün; kabus, uyku apnesi veya diğer uyku bozukluklarından bazı farkları vardır. Gece terörü ve kâbuslar, uykuda ortaya çıkan korkutucu olaylar olsalar da, temelde farklı uyku bozukluklarıdır ve uykunun farklı evrelerinde meydana gelirler.

Uyku teröründe bebek, kabuslardan farklı olarak, uyanık gibi görünse de yaşananları hatırlamaz. Uykunun en derin aşaması olan non-REM uykusunda ortaya çıkan uyku teröründe bebek çığlık atabilir, terleyebilir ve bazen konuşup yürüyebilir, fakat olayın farkında değildir. Uykuda olduğu için, biri onu rahatlatmaya çalıştığında tepki vermez.

Kabus sırasında ise bebek uyanır ve gördüğü kötü rüyayı hatırlayabilir. Uykunun rüya görülen evresi olan REM uykusunda ortaya çıkan kabusta bebek ağlayarak veya huzursuzlanarak uyanır, ancak bu uyanış tamamen gerçekleşir ve ebeveyni tarafından kolaylıkla teselli edilebilir.

Uyku apnesi ise, nefes durması ve uyku sırasında tekrarlayan oksijen düşüşleri ile kendini gösterirken, gece teröründe solunum genellikle normaldir. Diğer uyku bozukluklarında da sürekli uyanma veya uykuya dalmada güçlük görülürken, gece terörü aniden ve kısa süreli ortaya çıkar. Bu nedenle uyku terörü, davranışsal ve fizyolojik belirtileriyle diğer uyku sorunlarından net bir şekilde ayrılır.

Bebeklerde Gece Terörü Belirtileri Nelerdir?

Derin uyku halindeyken aniden çok huzursuzlanan bebeklerde gece terörü, birçok belirti ile kendini gösterir. Uyanık gibi görünse de aslında uykuda olan bebek, aniden ortaya çıkan bir dizi davranışsal ve fiziksel belirtilerle ebeveynlerini endişelendirebilir.

Tipik bir atakta bebek aniden uykudan uyanır, yatakta oturur veya yataktan çıkabilir. Korku ve panik halinde olabilir. 2 yaş bebeklerde gece terörü belirtileri arasında ağlama, çığlık atma, bağırma veya anlamsız sesler çıkarma da yer alabilir.

Aslında tamamen bilinçsizce gerçekleşen bebeklerde gece terörünün belirtileri arasında şunlar yer alır;

• Ani çığlık atma veya yüksek sesle ağlama
• Kalp atışlarında hızlanma ve hızlı nefes alma
• Terleme, yüzde kızarma veya soluklaşma
• Gözlerin açık olmasına rağmen çevreye tepkisiz kalma
• Vücutta kasılmalar, titreme, etrafı tekmeleme veya çırpınma.
• Uyanık gibi davranma ancak ebeveynin sesine veya dokunuşuna yanıt vermeme
• Olaydan sonra hiçbir şey hatırlamama
• Kriz süresince genellikle 5-15 dakika arasında sürüp kendiliğinden sona ermesi

Çoğunlukla gece uykusunun ilk üçte birlik bölümünde yani yatıştan 1 ila 3 saat sonra görülen bu belirtiler, genellikle tıbbi bir acil durum oluşturmaz. Ancak sık tekrarlanıyorsa veya bebeğin uyku düzenini ciddi şekilde etkiliyorsa bir çocuk doktoruna danışmak faydalı olabilir.

Yaşamın en hızlı büyüme dönemi olan 0-2 yaş arasında uyku düzenini sağlamak büyük önem taşır. Ancak bu dönemde bazı bebeklerde uyuma sorunları veya uykuya direnme görülebilir. Bebeklerin uyumama nedenlerini öğrenmek için Bebeğim Neden Uyumuyor? başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Bebeklerde Uyku Terörü Neden Olur?

Uyku terörü bebeklerde birçok nedenden kaynaklanabilir. Gelişimsel, çevresel, psikolojik ve genetik faktörler, uyku terörlerinin potansiyel nedenleri arasında yer alır. Gece teröründe, beyin derin uykudan uyanma emri verir, ancak bu uyanma tamamlanamaz. Bebeğin beyni uyku ve uyanıklık arasında kalır ve bu kısmi uyanıklık hali, panik ve fiziksel tepkilerle sonuçlanır. Beyin, uykunun derin evresinden uyanıklığa geçişi tam olarak yönetemediğinde bu durum ortaya çıkar. Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda sinir sistemi hala gelişmekte olduğu için bu tür geçiş aksaklıkları daha sık yaşanır.

Bebeğin uyku düzeninde bozukluklara yol açabilen uyku terörünün bebeklerde yaşanmasının nedenleri şunlar olabilir;

Düzensiz uyku saatleri: Yetersiz veya dağınık uyku düzeni, derin uyku evresini olumsuz etkileyebilir. Bebeğin normalden daha az uyuması, yetersiz gece uykusu veya atlanan gündüz uykuları, hafta sonu etkinlikleri, seyahat veya tatil gibi nedenlerle uyku saatlerindeki düzensizlikler ve rutin değişiklikleri, bebeğin biyolojik saatini şaşırtarak uyku döngülerinin dengesini bozar ve terör atağını tetikleyebilir.

Aşırı yorgunluk: Gün içinde fazla uyarılma veya uzun süre uyanık kalma, gece terörüne yol açabilir.

Uyku ortamındaki rahatsızlıklar: Gürültü, ışık veya ani sesler uykunun derin evresini bozabilir.

Stres veya ani değişiklikler: Ortam değişikliği, bakım veren kişinin değişmesi gibi durumlar bebeklerde strese neden olabilir. Yeni bir kardeş, kreşe başlama, ev değişikliği, evdeki gerginlik gibi duygusal stres faktörleri, sinir sistemini hassaslaştırarak uyku terörüne zemin hazırlayabilir.

Solunum Güçlüğü: Uykuda solunumun kısa süreli durması (uyku apnesi) veya horlama, bebeğin derin uykusunu sürekli bölmeye çalışır. Bu kesintiler de beynin sağlıklı bir geçiş yapmasını engelleyerek terörü tetikleyebilir.

Genetik yatkınlık: Ailede benzer uyku bozukluklarının görülmesi, bebekte de gece terörüne eğilimi artırabilir. Uyku terörü, uyurgezerlik veya kâbuslar gibi diğer parasomnileri yaşayan bir aile üyesinin bulunması, bebeğin de uyku terörü yaşama olasılığını etkileyebilir.

Sinir sisteminin gelişim süreci: Bebeklerin beyni, özellikle derin non-REM ve REM evreleri arasındaki geçişler gibi uyku döngüleri üzerinde tam kontrole henüz sahip değildir. Bu olgunlaşma eksikliği, beynin derin uykudan aniden ve kısmen uyanmasına neden olarak terör atağını tetikleyebilir.

Ateş veya hastalıklar: Vücut ısısının yükselmesi ya da rahatsızlık hissi, uyku kalitesini bozarak terör ataklarını başlatabilir. Bebeğin yüksek ateşli olması, beyin aktivitesini değiştirir ve derin uyku sırasında uyku terörü ataklarının tetiklenmesine neden olabilir.

Bazı ilaçlar veya uyarıcı maddeler: Kafein içeren yiyecek-içeceklerin, anne sütü yolu gibi dolaylı alımı uyku düzenini etkileyebilir. Merkezi sinir sistemini etkileyen bazı ilaçların kullanımı da uyku döngülerini etkileyerek gece terörüne yol açabilir.

Bebeklerde Uyku Terörü Ne Zaman Başlar?

Uyku terörü çoğunlukla erken çocukluk döneminde başlar. Genellikle 3 yaşından sonra ortaya çıksa da, nadir vakalarda daha erken görülebilir. 6 aylık bebeklerde uyku terörü çok nadirdir. 9 aylık bebekte uyku terörüne nadiren rastlanabilir.

Yapılan araştırmalara göre uyku terörünün 12-36 ay aralığında yaygınlığı yaklaşık yüzde 16.7- 20.5 oranında görüldüğü bildirilmektedir. Yine bazı uluslararası kaynaklarda uyku terörlerinin genellikle 4-12 yaş arasında görüldüğü, 5-7 yaşlarında zirve yaptığı belirtilir.

Özellikle bebeklik dönemi, uyku düzeninin henüz tam olarak oturmadığı ve beyin gelişiminin hızla devam ettiği bir süreçtir. Gece terörü 6 aylık bebekte görülmesi oranı az iken, 1 ila 2 yaş aralığında derin uykuya geçiş dönemlerinde ortaya çıkabilir. 1 yaş uyku terörü ile 2 yaş bebeklerde gece terörü, gündüz fazla uyarana maruz kalma, yorgunluk veya düzensiz uyku saatleri gibi etkenler nedeniyle tetiklenebilir.

Genellikle gece terörü 3 yaşında görülmeye başlasa da 5 yaşında uyku terörünün görülme sıklığı daha fazladır. Sinir sisteminin gelişimiyle de ilişkili olan uyku terörü, ergenlik dönemine yaklaşıldıkça sıklıkla düzelme eğilimi gösterir ve kendiliğinden ortadan kalkar.

Bebeklerde Uyku Terörü Nasıl Geçer?

Uyku terörü, bebeklerini rahatlatamadıklarında kendilerini çaresiz hissedebilen ebeveynler için üzücü bir süreç olabilir. Ancak bu süreçteki en iyi şey, bebeklerin aslında tıbbi anlamda iyi olmaları ve muhtemelen ertesi gün gece terörünü hatırlamayacaklarıdır.

Eğer bebeğiniz uyku terörü yaşıyorsa, bu durumla nasıl başa çıkacağınızı bilmek, süreci daha kolay yönetmenize yardımcı olur. Genellikle tıbbi tedavi gerektirmeyen, geçici bir durum olan uyku terörü sırasında doğru şekilde davranmanız, hem bebeğinizin hem de sizin bu dönemi daha sakin ve rahat atlatmanızı sağlayabilir.

Evde uygulayacağınız şu basit yöntemlerle uyku terörü sırasını ve sonrasını daha rahat geçirebilirsiniz;

• Bebeğiniz aslında uyku terörü sırasında tam olarak uyanık değildir. Atak anında uyandırmak, bebeğinizin daha çok korkmasına, şaşırmasına ve daha uzun süreli bir kafa karışıklığı yaşamasına neden olabilir. Bu nedenle bebeğinizi zorla uyandırmaya çalışmayın.
• Yanına oturup sakinliğinizi korumaya çalışın. Fiziksel temas kurmadan, yumuşak bir ses tonuyla bebeğinizle konuşup güvende olduğunu belirten ifadeler kullanabilirsiniz.
• Bebeğinizi izleyin ve güvende olduğundan emin olun. Bebeğin atak sırasında yataktan düşme, duvara çarpma veya kendine zarar verme ihtimali bulunuyorsa, yatağın yanına bir yastık koymak veya etraftaki tehlikeli eşyaları uzaklaştırmak gibi fiziksel güvenliğini sağlayacak önlemler alın.
• Çoğu atak, 5-10 dakika içinde kendiliğinden biter ve bebek tam uyanıklık olmadan uykuya geri döner. Bu süreçte bebeğinizin tekrar uykuya dalmasını bekleyin.

Özetle bebeğinizin uyku terörünü yönetirken, onu zorla uyandırmayıp hafif loş ışığın olduğu güvenli bir ortamda sakinleşmesini beklemeniz en iyi davranış olacaktır.

Bebeklerde Uyku Terörü Ne Zaman Geçer?

Uyku terörü, genellikle geçici bir durumdur ve bebeklik ile çocukluk döneminin doğal bir parçası olarak kabul edilir. Atakların en sık görüldüğü yaşlar 3-7 yaş arasıdır. Bu yaş aralığından sonra yaş ilerledikçe sıklık yavaş yavaş azalır ve yaklaşık 10-12 yaşına kadar tamamen kaybolur. Bazı çocuklarda bu durum okul öncesi dönemde yani 4-5 yaş civarında belirgin şekilde azalırken, çok az bir kısmında ergenlik dönemi sonuna kadar sürebilir.

Uyku terörü atakları korkutucu olsa da, çoğu zaman bir müdahale gerektirmez. Ancak bazı durumlarda bir doktora başvurmak önemlidir. Ataklar 2-3 aydan daha uzun bir süredir haftada birkaç kez gibi sık sık ve çok yoğun bir şekilde devam ediyorsa bir çocuk doktoruna veya çocuk uyku uzmanına danışılabilir.

Bebeklerde Uyku Terörü için Hangi Doktora Gidilmelidir?

Bebeklerde uyku terörü genellikle geçici bir durum olsa da, sık tekrar eden veya bebeğin güvenliğini tehdit eden durumlarda uzman doktor değerlendirmesi gerekebilir. Uyku terörünün altında bazen uyku bozuklukları, stres, nörolojik etkenler veya solunum problemleri gibi nedenler yatabilir.

Bunların tespiti için öncelikle bebeğin genel sağlık durumunu değerlendirmek ve altta yatabilecek ateş, kulak enfeksiyonu, reflü gibi yaygın tıbbi nedenleri dışlamak için öncelikle bir çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Pediatrist, durumu değerlendirdikten sonra gerekirse daha özelleşmiş bir alana yönlendirebilir.

Uyku terörü genellikle sinir sistemi gelişimi ve uyku döngüleriyle ilgili bir sorun olduğu için, durumun niteliğine göre bazı uzmanlık dallarına başvurulabilir. Uyku terörü ataklarının epilepsi gibi nörolojik bir bozuklukla karışma ihtimali varsa çocuk nörolojisi uzmanına gidilebilir. Öte yandan uyku terörünün temelinde yoğun stres, kaygı, korkular, duygusal travmalar veya ciddi davranışsal problemlerden şüpheleniliyorsa çocuk psikiyatrisi uzmanına başvurulabilir.

Eğer uyku terörü uzun süredir devam ediyorsa veya bebeğin uyku kalitesini ciddi şekilde etkiliyorsa, uyku laboratuvarlarında yapılan uyku testi gibi değerlendirmeler de gerekebilir. Uyku evreleri ve olası bozukluklar hakkında bilgi veren bu testler için ise uyku bozuklukları uzmanı ve uyku merkezine danışılabilir.

Bebeklerde Uyku Terörü Nasıl Önlenir?

Uyku terörünü tamamen ortadan kaldırmak her zaman mümkün olmasa da atakların sıklığını ve şiddetini azaltabilecek bazı önleyici yöntemler uygulanabilir. Doğru uyku alışkanlıkları ve sakin bir uyku ortamı oluşturmak atakların ortaya çıkmasını azaltabilir.

Atak anında yapılması gerekenler uyku terörünü tetikleyen temel faktörlerden biri uykusuzluk ve yorgunluktur. Bu nedenle derin uyku döngüsünü korumak ve uykuyu tetikleyen stres ve yorgunluk faktörlerini en aza indirmek, bebeklerde uyku terörünü önlemede etkili olabilir.

Siz de uyku terörünü önlemek için şunları yaparak, bebeğinizin uykusunu bölmeden daha derin, düzenli ve huzurlu bir uyku döngüsü sağlayabilirsiniz;

• Düzenli uyku rutini oluşturup bebeğinizin her gün aynı saatlerde uyuması ve uyanmasını sağlayıp uykusunun kalitesini artırabilirsiniz.
• Gündüz uykusuna yatıyorsa bu rutini aksatmamaya çalışın ve gündüz yeterince uyumasını sağlayın. Gündüz aşırı yorulması, bebeğinizin gece uykuya geçişini zorlaştırarak uyku terörünü tetikleyebilir.
• Beslenme düzenine dikkat edin. Akşam öğünlerinde ağır, şekerli veya kakao içeren besinlerden kaçının.
• Yatmadan önce sakinleştirici aktiviteler uygulayın. Ilık banyo, hafif bir masaj, ninni veya loş ışık altında kısa bir kitap okuma gibi uyku rutini oluşturma, bebeğinizin gevşemesine ve huzurlu bir şekilde uykuya geçmesine yardımcı olur.
• Uyku ortamını sessiz ve karanlık tutun, oda sıcaklığını yaklaşık 20-22°C seviyesine getirin. Gürültü, parlak ışık veya aşırı sıcak ortamlar uyku kalitesini bozabilir.
• Diş çıkarma, hastalık veya çevresel değişiklikler gibi stres gibi faktörler bebeğin uykusunu olumsuz etkileyebilir. Bebeğinize bu dönemlerde daha fazla güven ve yakınlık gösterebilirsiniz.

Tüm bunların yanı sıra uyku terörü belirli bir saatte tekrarlıyorsa, o saatten 10-15 dakika önce bebeği ‘planlı uyandırma yöntemi’ ile nazikçe uyandırarak uyku döngüsünü değiştirmeniz de bazen atakları azaltabilir. Bu önleyici adımlara rağmen ataklar sık sık devam ediyorsa veya çok şiddetliyse, altta yatan başka bir neden olup olmadığı araştırmak ve fikir almak için doktora başvurabilirsiniz.

Bebekler büyüdükçe uyku düzenlerinde birtakım değişiklikler yaşar. Ancak bazen uyku düzenleri hızla değişebilir ve hatta ortada bir uyku düzeni bile kalmayabilir. İşte bu durum uyku gerilemesi olarak tanımlanır. Bebeklerin uyku düzeninde yaşanan bir değişiklik olan uyku gerilemesi, dönemsel ve geçici bir durum olsa da sizi endişelendirebilir. Bebeğinizin ilk iki yılında yaşayabileceğiniz bu durum hakkında bilgi edinmek için ‘Uyku Gerilemesi Nedir, Nasıl Başa Çıkılır?’ başlıklı yazımıza tıklayabilirsiniz.