Prematüre Bebeklerde Gelişim İlk 24 Ayda Nelere Dikkat Edilmeli?

Prematüre bebeklerin gelişimi, zamanında doğan bebeklere göre farklılık gösterir. Erken doğdukları için daha düşük kilo ve boy değerleriyle dünyaya gelen prematüre bebeklerin özellikle ilk 1 yıl içindeki fiziksel, duyusal, sosyal ve bilişsel gelişimleri daha yavaş ilerleyebilir. Ancak düzenli doktor kontrolleri, uygun beslenme ve hijyen önlemleri ile gelişimleri desteklendiğinde yaşıtları seviyesine erişebilen bu bebeklerin, zamanında doğan bebekler ile aralarındaki gelişim farkı genellikle 2 yaş civarında kapanabilir. “Prematüre bebeklerde gelişimin ilk 24 ayında nelere dikkat edilmeli?” sorusunun cevaplarını bulabileceğiniz yazımızda, bu süreçteki erken müdahale ve destekleyici terapiler hakkında da bilgi alabilirsiniz. Prematüre bebeklerde yaş ve gelişim hesaplaması için ise Prematüre Bebeklerde Gelişim başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Prematüre Bebekler İçin Gelişim Takvimi

Prematüre bebekler anne karnındaki büyümelerini tamamlayamadan yani yeterli gelişimsel olgunluğa ulaşamadan dünyaya gelirler. Erken doğan bebeklerin doğumdan sonraki gelişimlerinin takibi bu nedenle oldukça önemlidir.

Prematüre bebeklerin gelişimini değerlendirirken, doğdukları haftaya göre değil, düzeltilmiş yaşlarına göre takip edilmesi gerekir. Bebeğin doğum haftası ile 40 hafta arasındaki fark, bebeğin takvim yaşından çıkarılır ve prematüre bebeğin düzeltilmiş yaşı bulunur. Prematüre bebeklerin takvim yaşıyla değerlendirilmeyip, doğumuna göre yaşının hesaplanması, gelişiminin takibini kolaylaştırır. 

Prematüre bebeklerin yaşamın ilk yıllarındaki büyüme süreci, genellikle zamanında doğan bebeklerden farklı bazı özellikler gösterir. Ancak her prematüre bebek için gelişim takvimi doğduğu haftaya göre farklı olsa da genelde prematüre bebeklerdeki gelişim süreci şöyle olabilir;

• Zamanında doğmuş bir bebeğin ilk 3 ay günde 30 gram, 3-12 ay arası günde 20 gram kilo alması beklenirken, prematüreler için bu miktar günlük 15-20 gramdır. Prematüre bir bebeğin yaşıtlarına göre kilodaki büyümeyi 2 yaşına kadar yakalaması beklenir.
• Zamanında doğmuş bir bebeğin ilk 3 ayda haftalık 0,75 cm, sonrasında ise 1 yaşına kadar haftada 0,5 cm uzaması beklenirken, prematüre bebeklerde uzama hızı daha fazla yani haftada 0,8-1 cm arasında olması beklenir. Prematüre bebeklerde boy artışı için ilk 3 yıl kritiktir. Boy uzunluğunda ortalama değerlere ulaşmak 3 yaşını bulabilir.
• Baş çevresi artışı için kritik dönem ilk 1 yaştır. Zamanında doğmuş bebeklerde ilk 3 ay haftalık 0,5 cm, sonrasında da 0,25 cm artış göstermesi beklenirken, prematürelerde büyüme hızı ilk 1-2 ayda haftalık 1 cm, 3-4 aylar arasında 0,5 cm ve sonrasında haftalık ortalama 0.7 cm artış göstermesi beklenir. Genelde prematüre bebeklerde baş çevresi 6. aya doğru büyümeyi yakalar.

Prematüre bebeklerde 24. aya kadar ağırlık için, 18. aya kadar da baş çevresi için bebeğin düzeltilmiş yaşının kullanılması önerilir. Gelişim değerlendirmeleri, 3 yaşına ulaştığında artık düzeltilmiş yaş hesaplanmadan güncel yaşı üzerinden yapılabilir. 

Fiziksel, Zihinsel ve Motor Gelişim Aşamaları

Prematüre bebeğin yeterli ve dengeli büyümesi hem konuşma, yürüme, zekâ gibi nörolojik gelişimi hem de erişkin dönemde sağlıklı olması ile ilişkilidir. Fiziksel, zihinsel ve motor gelişim aşamaları, zamanında doğan bebeklere göre farklılık gösteren prematüre bebeklerin büyümesi özellikle ilk aylarda, zamanında doğan bebeklere göre daha yavaş olabilir.

Bebeğinizin şu anki düzeltilmiş yaşında hangi gelişimsel dönüm noktalarına ulaşması gerektiğini bilmeniz faydalı olabilir. Prematüre bebeğinizin fiziksel ve motor becerileri biraz gecikse de zamanla düzeltilmiş yaşına göre gelişim gösterebilir. "Düzeltilmiş yaş" üzerinden prematüre bebeğinizin fiziksel, zihinsel ve motor gelişim aşamaları şöyle olabilir;

0-3 ay: Kilo alımı ve baş çevresi büyümesi hızlanır. Cildi daha olgun hale gelir. İlk haftalarda emme ve yutma refleksleri tam gelişmemiş olabilir. Her iki kolunu ve her iki bacağını birlikte hareket ettirebilir. Karnındayken çenesini yukarıda tutar. Elleri açar ve kapatır. Başını kısa süre dik tutabilir. Karnının üstünde yatarken başını ve göğsünü kaldırabilir. Oturma pozisyonunda tutulduğunda başını sabit tutabilir. Zihinsel gelişimiyle birlikte ise seslere tepki vermeye başlar. Anne ve babası olarak sizleri tanımaya çalışır. Göz teması kurabilir.

3-6 ay: Bu aylar arasında bebeğinizde daha güçlü emme refleksi oluşabilir ve kilo alımı daha düzenli hale gelebilir. Ellerini keşfetmeye başlar. Karnındayken dirsek ve bilekleriyle kendini destekleyebilir. Karnından sırtına doğru yuvarlanabilir. Ellerini birleştirmeye başlar, desteksiz başını dik tutabilir. Zihinsel gelişimiyle birlikte ise etrafındaki nesneleri takip eder, seslere daha fazla tepki verir, gülümsemeye başlar.

6-9 ay: Prematüre bebeğiniz düzeltilmiş yaşına göre 6-9 ayları kapsayan dönemde nesneleri kavramaya başlayabilir. 6. ay civarında destekli oturur, objelere uzanır ve tutar. Yavaş yavaş yuvarlanmaya başlar. Sırt üstü pozisyondan karın üstü pozisyona dönebilir. Bir oyuncağı bir elinden diğerine geçirebilir. Küçük nesneleri toplamak için 4 parmağını kullanabilir. Küçük nesneleri yüzeye vurur. 9. ayda desteksiz iyi oturur duruma gelebilir. Ayağa kalkmak için kendini çeker. Oturma ve yatma arasında kolayca hareket edebilir. Elleri ve dizleri üzerinde emekler. Nesneleri birbirine vurur. Zihinsel gelişim olarak ise çıngırağı salladığında ses çıktığını anlamak gibi neden-sonuç ilişkisi kurmaya başlar. Kendi adını tanıdığını fark ettirebilir.

9-12 ay: Bebeğiniz 1 yaşına yaklaşırken artık kendi kendine oturabilir. Daha güçlü kas yapısı gelişir. Emekleyebilir ve mobilyalara tutunarak ayakta durmaya çalışır. 12 aylıkken elinden tutulduğunda ilk adımları atabilir, desteksiz ayakta durur. İşaret parmağı ve baş parmağıyla küçük nesneleri alabilir. Kendi başına yeme çalışmaları yapabilir. Zihinsel gelişimiyle birlikte ise basit komutları anlamaya, oyuncaklarla daha bilinçli oynamaya, taklit etmeye başlar.

12-24 ay: Prematüre bebeğinizin düzeltilmiş yaşına göre 1-2 yaş arasındaki gelişiminde önemli aşamalar olabilir. Yürüme becerileri gelişir, boy ve kilo açısından akranlarıyla fark azalmaya başlar. Daha dengeli yürüyebilir, koşmaya ve merdiven çıkmaya çalışır. Oyuncakları iter veya çeker. 18. ayda elinden tutulduğunda her adımda 2 ayakla basamakları çıkabilir. Kendiliğinden karalamalar yapabilir. Ayakta dururken küçük bir topu birkaç metre uzağa fırlatabilir. 24. ayına yaklaştığında bir topu tekmeleyebilir. Oyun alanında merdivenleri tırmanabilir. Kitap sayfalarını çevirebilir. Düğmeler, oyuncaklar veya kapaklar gibi nesneleri çevirmek için ellerini kullanabilir. Karalama yapıp, çizgi çizebilir. Zihinsel gelişimiyle birlikte ise konuşma gelişimini hızlanırken, nesneleri tanımaya ve isimlendirmeye başlar. Problem çözme becerileri gelişir.

Düzenli doktor kontrolleri ile takip ederek bebeğinizin gelişimini uygun besinlerle destekleyebilirsiniz. Ayrıca beslenmesi gibi bebeğinizin bakımını da doğru bir şekilde yapmak için prematüre bebeklerin özel durumlarını bilmeniz ve bebek bakımı planınızı ona göre şekillendirmeniz önemlidir. Bu konuda bilgi almak için Prematüre Bebeklerin Özellikleri yazımıza tıklayabilirsiniz.

Erken Müdahale ve Destekleyici Terapiler

Prematüre bebeklerde fiziksel, zihinsel, motor gelişiminin, eğer eşlik eden bir sağlık sorunu yoksa, düzeltilmiş yaş ile paralel olması beklenir. Bazen bebeklerin bu gelişimi göstermesi için desteğe ihtiyacı oluşabilir. Bebekler ilk 1 yıl içinde çok hızlı büyüdükleri için bu dönemde uygulanan gelişimsel desteklerin başarı oranı yüksek olabilir. Bu nedenle prematüre bebeklerin gelişimini desteklemek için ilk 1 yıllık dönemi iyi değerlendirmek büyük önem taşır.

Erken müdahale programı, bebeğin mümkün olan en erken döneminde başlayıp 24 aya kadar olan fizyoterapi yaklaşımlarını içerir. Bebeğin risk derecesine ve durumuna göre okul çağına kadar fizyoterapi programına devam edilebilir. Fizyoterapi programlarıyla bebeğin tipik gelişim hareketlerini kazanması ve mümkün olan en bağımsız seviyeye ulaşmasının sağlanması amaçlanır. Ayrıca erken müdahale, bebekteki olası gelişimsel sorunların erken tespit edilmesine ve tedavi edilmesine yardımcı olabilir.

Prematüre bebeğiniz her ne kadar gelişimini tamamlamadan doğsa da erken müdahale ve destekleyici terapiler ile zamanında doğan bebeklerin gelişimine erişebilir hale gelebilir. Bunun için düzenli doktor kontrolleri ve doktor önerileri doğrultusunda hareket etmeniz oldukça önemlidir. Prematüre bebeğiniz için erken müdahale programları fiziksel, bilişsel, motor ve sosyal gelişimi destekleyen çeşitli terapi ve uygulamaları içerebilir. Fizik tedavi, ergoterapi, dil ve konuşma terapisi, beslenme desteği ve kanguru bakımı gibi terapilerle bebeğinizin motor, bilişsel ve sosyal gelişimi desteklenebilir. Bu konuda en doğru kararı doktorunuz verip sizi tedavi konusunda yönlendirebilir.

Doğru bir şekilde beslenme, uyku, sağlık ve gelişim takibi yapılan prematüre bebekler, hayata ve aile yaşantısına çok çabuk uyum sağlayabilir. Prematüre bebeğinizin bakımı hakkında bilmeniz ve dikkat etmeniz gerekenleri öğrenmek için Prematüre Bebek Bakım Önerileri başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Prematüre Bebeklerde Normal Gelişime Göre Farklılıklar

Prematüre bebekler, zamanında doğan bebeklere göre gelişimlerinde bazı farklılıklar gösterirler. Bir prematüre bebek ne kadar erken doğarsa, gelişim sorunları yaşama olasılığı da o kadar artar. Prematüre bebeklerin gelişiminin normal gelişime göre farklılıkları arasında şunlar yer alabilir;

• Kas gelişimi ve koordinasyon becerileri daha yavaş olabilir.
• Prematüre bebeklerde başını tutma, oturma, emekleme, yürüme gibi kaba motor becerileri, zamanında doğan bebeklere göre gecikme gösterebilir.
• El-göz koordinasyonu, nesneleri tutma, kavrama gibi ince motor becerileri prematüre bebeklerde gecikme gösterebilir.
• Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemi daha zayıf olduğu için enfeksiyonlara karşı daha hassastır. RSV, bronşit, zatürre gibi solunum yolu enfeksiyonları daha sık görülebilir.
• Prematüre bebekler, normal bebeklere göre dış uyaranlara karşı daha hassas olabilirler. Ani seslere karşı aşırı tepki göstermek gibi stresli durumlara daha duyarlı olabilirler.
• Öğrenme ve dikkat süresi daha kısa olabilir.
• Prematüre bebeklerin bilişsel gelişimi, özellikle ilk yıllarda, zamanında doğan bebeklere göre gecikme gösterebilir.
• Konuşma ve dil gelişimi, zamanında doğan bebeklere göre daha geç başlayabilir.

Ebeveynler İçin Sabır ve Destek Stratejileri

Prematüre bebeğinizin gelişiminde aile olarak sizin desteğiniz ve ilginiz oldukça önem taşır. Bebeğinizin kilo alana, vücut ısısını düzenleyene ve iyi beslenene kadar hastanede kalması ve özel bakım alması gerekebilir. Ebeveynleri olarak sizin bu yeni düzene göre plan yapmanız ilk haftalarda ve aylarda stres, kaygı gibi duygusal iniş çıkışlar yaşamanıza yol açabilir.

Bebeğinizin erken doğarak yoğun bakım ünitesinde uzun süre kalması, sizin için oldukça yıpratıcı olabilir. Bu dönemde sabırlı olmanız, destek aramanız ve doğru stratejileri uygulamanız hem bebeğinize hem de size iyi gelebilir. Yaşadığınız bu dönemi daha kolay geçirmek için sabır ve destekleyici stratejiler geliştirebilirsiniz. İşte şu yaklaşımlarla süreci daha kolaylaştırabilirsiniz;

• Her bebeğin gelişiminin farklı olduğunu unutmadan bebeğinizin gelişimini zamanında doğan bebeklerle kıyaslamayın.
• Yalnız olmadığınızı bilmek ve rahatlamak için aile, arkadaş veya profesyonel destek grupları ile iletişim kurabilirsiniz.
• Bebeğinizin gelişimini takip edin ve doktorunuza sorular sorun. Prematüre bebeklerin gelişimi, sağlık durumları ve ihtiyaçları hakkında bilgi edinmek süreci daha rahat yönetmenizi sağlayabilir.
• Her şeyi tek başınıza yapmak zorunda değilsiniz. Eşinizle bebek bakımı ve ev işlerinde iş bölümü yapın. Bebeğinizin beslenmesi, uyku düzeni veya doktor randevuları gibi konularda birbirinize destek olabilirsiniz.
• Prematüre bir bebeğin bakımı yoğun ilgi gerektirir ancak kendinizi tamamen unutmak uzun vadede tükenmişlik hissine yol açabilir. Bebeğinize en iyi şekilde bakabilmek için kendi beslenmenize, uyku düzeninize ve sağlığınıza da dikkat etmelisiniz.
• Yorgunluğunuzu ve kaygılarınızı azaltmak için bebeğiniz uyurken siz de dinlenmeye çalışın. Eşiniz, aile üyeleri veya bir bakıcıdan yardım alarak kendinize kısa bir dinlenme süresi yaratabilirsiniz.
• Stresinizi azaltmak için kısa yürüyüşler veya kitap okumak gibi sevdiğiniz bir aktiviteye zaman ayırabilirsiniz.
• Kendinizi aşırı stresli, üzgün veya tükenmiş hissediyorsanız, psikolojik destek almak çok faydalı olabilir.

“Prematüre bebeklerde gelişimin ilk 24 ayında nelere dikkat edilmeli?” sorusunun cevaplarını bulduğunuz bu yazımızın yanı sıra prematüre bebek bakımında dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar hakkında da Prematüre Bebeklerde Nelere Dikkat Edilmeli? yazımızdan fikir alabilirsiniz.